1. تأمل در نام حضرت علی
حضرت علی، سومین خلیفهی مسلمانان و چهارمین خلیفهی راشد در تاریخ اسلام است. او با نام کامل علی بن ابی طالب، از فرزندان عموی پیامبر اکرم (ص)، به عنوان صدیق و اولین پیرو اسلام اعلام شده است. او با شجاعت، دانش، صداقت، همدردی با نیازمندان و بسیاری از خصوصیات قلمداد شده به شخصیت فراتر از یک خلیفه جامعهی مسلمانان تبدیل شد.
نام حضرت علی، در لغت به معنای "رفیق" و "دلداده" است. هرچند بسیاری از معناهای دیگر نیز به این نام داده شده است، اما مبنای اصلی نام علی، رفیق و دوستی است که نشانگر پذیرش و دوستی این پرتوان مسلمان به نسبت همهی مسلمانان است.
نام حضرت علی بیشتر در میان مسلمانان به خاطر شجاعت، صداقت، دانش، بصیرت و عدل خاص این خلیفهی جاودان، معروف است. نمونههای بسیاری از خطبههای حضرت علی، مکاتبات و نصایح او به پیروانش، نشان دهندگان بلندی و بلوغ علمی، عدالت، شجاعت و تعریف بر از معیارهای اخلاقی و معنوی هستند.
با این حال، نام حضرت علی برای مسلمانان و به خصوص شیعیان، به عنوان نمادی از خدمت و پایان به همراه است. او مثل نور فراوانی که هیچگاه تاریکی را در کنار خود نمیتواند دارد، اعتقاد به قدرت و محبت زیادی را بین مسلمانان برای خود داشت. به بیان دیگر، نام حضرت علی، جایگاه بلندی در قلوب تمامی مسلمانان بودهاست و همواره به عنوان نمادی از ارزش های مذهبی زیاد به دست آورده است.
2. شناخت حضرت علی به عنوان یکی از چهار خلیفه
حضرت علی بن ابی طالب (ع) یکی از چهار خلیفه معروف اسلامی است. وی پسر عموی پیامبر اکرم (ص) بود و اولین مومنین در اسلام. همچنین، از نظر شیعه، حضرت علی فرمانده و رهبری بزرگی بود که کارنامهچینی در حکومت و دفاع از حق و حقیقت را بیداری کرده است.
حضرت علی به دلیل آثار بسیاری که در حیاط اسلام وارد کرده، با نامهای مختلفی شناخته شدهاست؛ مانند امیرالمؤمنین، صدیقاکبر، محدثالامه، جمعیالفضل و غیره. وی نه تنها از جهت روحی و اخلاقی پر ارزش بود؛ بلکه از جهت اداری، سیاسی و نظامی نیز عملکرد چشمگیری داشت.
حضرت علی مسئولیتهای سنگینی را بر عهده داشت. از جمله فتوایی که پیرامون پول، مسائل تحکیم آموزش و اخلاق دینی شامل حیات و کار او بود. به علاوه، زندگی خود را برای دکترین و تبیین مبانی دین میگذراند. او قرآن را حفظ و به عنوان دیدستان خود راههای تفسیر و استنباط دین توسعه داد.
در نهایت میتوان گفت حضرت علی علاوه بر دارا بودن خصوصیات روحی، اخلاقی و دینی برجسته، به عنوان قابلیت و شرایط لازم برای رهبری مردم و استقرار نظام عدلانه در جامعه، توانا بوده و استودههای فراوانی در این زمینه داشته است. او به شدت مورد احترام و اعتبار در جامعه اسلامی بوده و تأثیر بسزایی در آن داشت.
3. احکام و فرامین حضرت علی
حضرت علی از خلفای راشدین اسلام محسوب شده و علاوه بر اینکه از پاسداران بزرگ دین اسلام بود، یکی از مهمترین رهبران این دین نیز به شمار میرود. وی از جمله افرادی است که پس از سقوط دولت اموی، دولت خودگردان اسلامی را بنا نهاد و در آن فرمانروایی میکرد.
احکام و فرامین حضرت علی، شامل توصیاتی است که برای هدایت مردم در زندگی روزمرهشان تدوین شدهاند. این فرامین و احکام به شیوه ای فلسفی و بسیار کاربردی، ارزشمند و کارآمد با هدف رشد و پیشرفت جامعه پیشنهاد شدهاند. این پیشنهادات، نه تنها برای امت اسلامی بلکه برای تمام بشریت پویا و قابل اجرا هستند.
از جمله احکام و فرامین حضرت علی، تلاش برای بهبود روابط اجتماعی، هنجارهای اخلاقی و معنوی و دشمنی با جبهه های خطرناکی مانند جهان فانی، آدمیت فراگیر و وسواس عالی و... می باشد. این مجموعه احکام و فرامین، نشاندهنده اهمیت و ضرورت توجه به جنبه های گوناگون زندگی انسانی است.
به طور خلاصه، احکام و فرامین حضرت علی، که در ابعاد مختلفی از زندگی انسانی در بر میگیرد، گواهی بر ارزشمندی و کارآمد بودن آن ها به صورتی بینظیر در تاریخ اسلام به دست ما رسیده است. در پیاده سازی این احکام و فرامین، میتوان برای بهبود، رشد و پیشرفت موثر و کامل تر جامعه، تلاش کرد.
4. آثار زندگی و سخنان حضرت علی
حضرت علی (ع) معروف به امیرالمؤمنین، از نخستین اعضای خاندان پیامبر اسلام (ص) و همچنین سومین خلیفهی راشدین بود که پس از وفات حضرت محمد (ص) به ریاست دولت اسلامی رسید. حضرت علی با توصیههایی که به جمعیت اسلامی داد خطیاب و سخنانی که پس از صد سالهی وفاتش به ما رسید، بسیاری از مردمان را به اعتقاد به اسلام و عقاید دینی دعوت کرد.
از جمله آثار حضرت علی (ع) میتوان به نامههایی که به شماری از جمعیت اسلامی در خطاب میشد، نظیر «نهج البلاغه»، اشعاری که مربوط به حضرت علی است و تألیفات دیگری اشاره کرد. در این رسالهی ثمین، اخلاق و ارزشهای دینی، انسانی و اجتماعی بیان شده که کارآمدی بالقوه برای هر جامعه و نزدیک به چند قرن از واقعیت های امروز می باشند.
علاوه بر نامههایی که در زندگی خود به جمعیت اسلامی خطاب میکرد، حضرت علی با آثاری شناخته شده به عنوان یکی از برترین قضات و فقها شناخته میشود. ایشان فقهی بودند که به فهم و تفسیر قرآن و حدیث پرداختند و در نتیجه دیدگاههای وی در برخی از موضوعات، نقش مهمی در شکلگیری فقه اسلامی داشت.
همچنین، سخنان و وصایای حضرت علی (ع)، به شواهدی از قضایا و اشعار روزگار ایشان تبدیل شدهاند که ذات خطابهی واقعی، حاصلی از ابراز اندیشه، پختگی فکری و روحی، پاکیزگی اخلاقی، شفافیت و صداقت روایت کننده آنچه در زندگی ابدی خود تجربه کرده باشند. سخنان حضرت علی از اختلافات فکری، جامعه شناختی و مدیریتی پردهی برافراشتگی کرد و به گفتمانهایی جهت دهید و در تربیت و رشد روانی و اخلاقی به فرزندان نمونه بشری روایت شده است.
5. شرح دعای غدیر
در روز غدیر خم، پیامبر اسلام (ص) پس از نماز ظهر به حاضرین، از جمله امیرالمؤمنین علی (ع) خدمت خداوند پرورده شد و یک سخنرانی متفاوت و پر معنا را آغاز نمود. در این سخنرانی، پیامبر (ص) علی (ع) را سرپرست و وصی خود در برابر مسلمانان معرفی کرد و ایشان را پس از خود، حاکم بر امور مسلمانان برمیشمرد.
دعایی که در روز غدیر کمر به کمر با این سخنرانی نثار شد، شامل ادعیه و تضرعهایی است که به حمد و سپاس خداوند مهربان، خدا را به وجود جهان و پیامبر (ص) را به مبعث و وصیت علی (ع) به مردم ایراد میشود. در ادامهی دعا، امیدواری برای ایجاد وحدت و برادری در میان مسلمانان بیان شده و به خصوص از لطف و عنایات خداوند و امیرالمؤمنین علی (ع) نسبت به پیامبر (ص) و مسلمانان شکرگزاری میشود.
دعای غدیر بهعنوان یکی از منابع مهم روایتی، مورد علاقهی بسیاری از اهلسنت و شیعه قرار دارد و در بسیاری از مناسبتهای مذهبی، از جمله شب قدر، ایام عرفه و اولین روز سال قمری به صورت واضح در کنار خطبههای تحسین انگیز خطیبان خوانده میشود. این دعا، در بارهی وجود آفرینندهی هستی، پیامبر اسلام و خاندان پاک ایشان و عدهای از تابعان پیامبر صلوات الله علیه و آله و به خصوص امیرالمؤمنین علی (ع) و خانواده حضرت ایشان سخن میگوید و از خداوند بزرگوار میخواهد که به تعجیل فرج و سلامتی مهدی (عج) و فرج و تعجیل در بازگشت او و همچنین برآوردهی حاجات بندگان خود در دنیا و آخرت توانایی عنایت فرماید.
6. توصیه های حضرت علی به فرزندانش
حضرت علی (ع) نخستین امام شیعیان، از بزرگان تاریخ اسلام است که به عنوان چهارمین خلیفهٔ راشد دورهٔ خلافت را پشت سر گذاشت. در میان اصولگرایان اسلامی، حضرت علی به عنوان یک انسان بسیار متعهد به اسلام و آموزههای قرآنی برشمرده میشود.
یکی از مهمترین ارزشهایی که حضرت علی به صورت نوعبخش تاکید میکرد، احترام به پدر و مادر بود. او به فرزندانش توصیه میکرد که در همه جا و همیشه به پدر و مادرشان احترام بگذارند و هیچگاه از آنان مایهٔ نارضایتی و ناتوانی نباشند.
توصیهٔ دیگری که حضرت علی به فرزندانش میکرد، توصیهٔ مربوط به دوستی بود. او به فرزندانش گفت که با دوستان خود که صادق و خوب هستند، دوستی کنند و هرگز از رفقای ناصحیح پشیمانی نکنند.
حضرت علی به فرزندانش در مورد مسائل دینی هم توصیه میکرد. او به آنها گفت که در همهٔ امور اعمال و رفتار خود را مبتنی بر روی احکام دینی بنا کنند و هیچگاه از راههای ناشایسته و نامشروع که با این احکام مغایرند، استفاده نکنند.
در ارائه توصیههای خود به فرزندانش، حضرت علی به آنها توصیهکرد که هیچگاه از صحبت کردن در مورد کارهای خود و برنامههای آیندهاشان با دوستانشان خجالت نکشند و همیشه به دیگران با صداقت و ریاضت برخورد کنند.
در کل، توصیههای حضرت علی به فرزندانش، شامل اخلاقیات و مبانی اسلامی بودند که همیشه برای زندگی فردی و اجتماعی بهتر و مفید استفاده میشود. به اعتقاد شیعیان و اصولگرایان، توصیههای حضرت علی به فرزندانش همچون سنجیدن قدرتی برای زندگی انسان به شمار میآید.